شب کوری (Nyctalopia) یک بیماری بینایی است که موجب می‌شود بینایی فرد مبتلا، در شب مختل شود؛ البته ضعف دید در شب تنها مشکل افراد مبتلا نیست، این افراد هنگام رفتن از محیطی روشن به محیطی تاریک نیاز به زمان بیشتری برای تطابق دید دارند و قدرت تباین و تقابل (کنتراست) دید آنها نیز کمتر است.
عوامل
کمبود رودوپسین (ناشی از کمبود ویتامین آ)
گزروفتالمی
التهابات شبکیه
آب مروارید
جداشدگی شبکیه
دژنراسیون ماکولا
جراحی‌های لیزری چشم مانند لیزیک
همچنین قرار گرفتن در معرض نور بسیار شدید موجب شب کوری می‌شود چون باعث تخلیه رودوپسین می‌شود. برای جلوگیری از مبتلا شدن به شب کوری می‌توان از منابع غذایی ویتامین آ استفاده کرد که احتمال مبتلا شدن به گزروفتالمی را کاهش می‌دهد .
فردی که مبتلا به شب کوری است، هنگامی که هوا تاریک شده و شب است، نمی تواند ببیند و یا دید او کم می شود.از تاریکی شب بیزار است، چون چشمانش دیگر توان دیدن ندارند و بدون کمک دیگران نمی تواند قدم از قدم بردارد. بیماریش را شب کوری تشخیص داده اند و گفته اند باید به شدت مراقب چشمانش باشد تا حداقل کارهای روزانه اش را بتواند بدون کمک دیگران انجام دهد.بیمارستان فارابی با همکاری مرکز تحقیقات رویان و مرکز چشم پزشکی لبافی نژاد در حال انجام تحقیقات مشترکی در ارتباط با «کشت و تکثیر سلول های رنگدانه شبکیه» است که انتظار می رود نتایج این تحقیق اواخر سال ۱۳۹۶ باعث درمان مبتلایان به شب کوری شود.
دکتر سیدمرتضی انتظاری، فوق تخصص جراحی بیماری های شبکیه و لیزر و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره بیماری شب کوری می گوید:
التهاب رنگدانه های شبکیه چشم باعث بروز بیماری شب کوری (Retinitis pigmentos) یا آرپی (RP) می شود که اغلب منشأ اصلی آن وراثت است، اما در مواقع نادر، جهش ژن نیز در بروز آن می تواند نقش داشته باشد.کمبود رنگدانه ارغوانی یا رودوپسین (Rhodopsin) و اختلال در تشکیل سلول های گیرنده های نوری، به خصوص سلول های استوانه ای که مسئول دید در تاریکی و شب هستند، باعث بروز این بیماری می شود. در افرادی که رشد بیماری در آنها پیش رونده است، افت بینایی از دوران بلوغ و نوجوانی آغاز می شود.
ژن درمانی و استفاده از سلول های بنیادی روش های درمانی برای شبکوری است که محققان در خارج و داخل کشور در حال بررسی آنها هستند
این فوق تخصص جراحی بیماری های شبکیه و لیزر درباره این تصور عمومی که بیماران شبکوری تنها در شب امکان دید ندارند، می گوید: این افراد ابتدا در شب دید ندارند، اما به مرور که اختلال میدان بینایی در آنها بروز می کند، فرد دیگر حتی قادر به انجام کارهای روزمره خود در طول روز هم نیست و نیازمند کمک دیگران است.
راه پیشگیری از شب کوری
بسیار شنیده ایم که «پیشگیری بهتر از درمان است.» فرهنگی که تلاش می شود در افکار عمومی دنیا نهادینه شود تا سرمایه ها بیش از آن که صرف بازسازی بدن شود به سمت ارتقای کیفیت زندگی هدایت شوند.
دکتر انتظاری با بیان این که با توجه به آمار بالای ازدواج های فامیلی در ایران، درصد مبتلایان به بیماری شب کوری به خصوص در شهرستان ها بالاست، درباره راه های پیشگیری از ابتلا به این بیماری تأکید می کند:
خانواده هایی هستند که به واسطه ازدواج فامیلی ۴ تا ۵ نفر از فرزندان خانواده به شب کوری مبتلا هستند. به همین دلیل توصیه می کنیم افراد تا حد امکان از ازدواج با افرادی که سابقه این بیماری در خانواده آنها وجود دارد، امتناع کنند.
وی با بیان این که ممکن است افرادی ژن نهفته این بیماری را داشته باشند، می گوید: از طریق آزمایش های ژنتیک پیش از ازدواج و قبل از بارداری، امکان تشخیص بیماری های احتمالی ژنتیک وجود دارد و متخصصان به مراجعان می گویند فرزند چندم خانواده ممکن است به بیماری شب کوری یا سایر بیماری های ژنتیک مبتلا شود.
آرپی ها اجازه رانندگی ندارندبسیاری بر این باورند که این افراد تنها در شب نمی توانند رانندگی کنند، اما برای روز مشکلی ندارند، در صورتی که این فوق تخصص جراحی بیماری های شبکیه و لیزر تأکید می کند:ممکن است دید فرد مبتلا ۱۰-۱۰ باشد، اما اختلال میدان بینایی داشته باشد. به همین دلیل این افراد به هیچ عنوان اجازه ندارند رانندگی کنند و جان خود و دیگران را به مخاطره بیندازند. توصیه ما به این افراد آن است که برای تردد در معابر شلوغ حتی در طول روز، تنها نباشند.
درمان با سلول های بنیادی
بسیاری از پزشکان بر این باورند که شب کوری جزو بیماری هایی است که درمان ندارد، اما برخی محققان برای آن که بتوانند نور را به چشمان این بیماران هدیه کنند، دست از تلاش برنمی دارند و به دنبال دستیابی به راه های درمان بیماری ها هستند.
به گفته دکتر انتظاری، ژن درمانی و استفاده از سلول های بنیادی روش های درمانی است که محققان در خارج و داخل کشور در حال بررسی آنها هستند.
نتایج این تحقیقات روی حیوانات با پیشرفت هایی مواجه شده است. آزمایش ها در روش درمان از طریق سلول های بنیادی نشان دهنده رشد و تکثیر سلول های بنیادی و عصبی در حیوانات بوده است که امیدواریم آزمایش های انسانی نیز در این رابطه با موفقیت همراه باشد و به زودی بتوانیم شاهد درمان بیماری شب کوری باشیم.
انجمن حمایت از بیماران آرپی
گاهی هزینه های درمان بیش از بیماری، دردناک و آزاردهنده است و افراد بسیاری هستند که حتی امکان خرید دارو را ندارند. این مسأله درباره بیماران مبتلا به شب کوری نیز صدق می کند. به همین دلیل تعدادی از خیرین با تشکیل انجمن «حمایت از بیماران چشمی آرپی» سعی دارند تا حد امکان از مبتلایان به شب کوری حمایت و نسبت به رفع دغدغه های درمانی آنها تلاش کنند.
دکتر انتظاری با اشاره به حضور متخصصان مجرب در این انجمن و پاسخگویی به نیاز بیماران و مراجعان می گوید: مبتلایان به بیماری شب کوری می توانند با مراجعه به این انجمن از خدمات آن بهره مند شوند.
ویتامین A مانع شب کوری
ویتامین A که به آن رتینول هم گفته می شود، از ویتامین های مهم و کلیدی بدن به خصوص برای شبکیه چشم است. کمبود این ویتامین علاوه بر چشم، دستگاه ایمنی بدن را ضعیف و باعث عفونت های مکرر و اسهال در کودکان می شود.محققان دریافته اند مصرف ویتامین E و غذاهای حاوی ویتامین A با دوز بالا برای مبتلایان به شب کوری بسیار ضروری و مانع پیشرفت بیماری می شود و بر این اساس توصیه می کنند سبزیجاتی همچون هویج، چغندر، اسفناج، جعفری، زردآلو، سیب زمینی شیرین، میوه ها و غذاهای دریایی در سبد غذایی مبتلایان باشد.
دکتر علیرضا رجعتی حق، فوق تخصص شبکیه چشم نیز معتقد است:
«فردی که مبتلا به شب کوری است ، هنگامی که هوا تاریک شده و شب است، نمی تواند ببیند و یا دید او کم می شود.
شایع ترین علت شب کوری، بیماری RP (رتینیت پیگمانتوزا) است که این بیماری ارثی است.
بیماری RP چون ارثی است از همان زمان تولد در داخل چشم ها وجود دارد که به تدریج باعث کاهش بینایی شده و در نهایت منجر به نابینایی شود و این بیماری با شب کوری می تواند شروع شود.شب کوری به طور معمول در مردان بیشتر مشاهده می شود. شب کوری علامتی برای برخی بیماری های چشمی، به ویژه برای بیماری RP است.
به افرادی که مبتلا به شب کوری هستند توصیه می کنیم به متخصص چشم مراجعه کنند تا تحت معاینات قرار بگیرند و نیز عینک های مخصوص برای دید بهتر به آن ها داده شود و همچنین مشاوره ژنتیک داشته باشند.»
- ۹۸/۰۴/۱۰