دانستنی های چشم نوزاد

تکامل دید نوزاد و کودک امری بسیار پیچیده و پیشرفته است که با تکامل چشم ها و مراکز اختصاصی مغزی و تحت فرمان ژنتیکی انجام می شود. چند روز پس از تولد، نوزاد در مقابل نور شدید باید چشمک بزند.مردمک نوزاد در تولد در مقابل نور باز و بسته می شود ولی این فعل و انفعال به علت تنگی شدید مردمک ممکن است مورد توجه والدین واقع نگردد. در ۶ هفتگی، نوزاد باید به نگاه والدین توجه کند و دید خودش را متوجه آنها نماید. در ۲ یا ۳ماهگی باید اشیای رنگی را مورد توجه قرار دهد و آنها را لمس کند.حرکات غیرمتقارن دو چشم و احساس لوچ بودن چشم ها در نوزاد تا ۴ماهگی غیرطبیعی نیست ولی پس از ۴ماهگی اگر چشم انحراف داشته باشد، قطعا طبیعی نبوده و باید به چشم پزشک متخصص ارجاع شود.عدم توجه به والدین در چند هفتگی و مالش شدید چشم ها با دست علایم عدم دید طبیعی در نوزاد است و باید به آن توجه خاص کرده و به چشم پزشک مراجعه کرد. حرکات چرخشی چشم ها (نیستاگموس) که در ۲ماهگی آغاز می شود نیز طبیعی نیست و باید به چشم پزشک مراجعه کرد. در تولد، رنگ قرنیه، عدسی چشم و محیط درونی چشم شفاف است و هرگونه کدورت و سفیدی در این مسیر غیرطبیعی بوده و لازم است نوزاد معاینه دقیق شود.

رنگ عنبیه نوزادان اکثرا در اثر تشکیل نشدن سلول های رنگینه ای سطحی عنبیه کم رنگ و اکثرا آبی رنگ است که به مرور با تشکیل سلول های رنگینه ای پررنگ می شود. در تولد قطر چشم نوزاد (از جلو به عقب) کوتاه تر از قطر چشم بزرگسالان است. ۱۷۰۳ میلی متر در مقابل ۲۳میلی متر بزرگسالان که باعث دوربینی شدید نوزادان می شود.این دوربینی به مرور با بزرگ شدن قطر چشم در کودکی کاهش یافته و ناپدید می شود که می تواند حتی به نزدیک بینی (میوپی) تبدیل شود مسیر خروج اشک از چشم که از کانال هایی به داخل بینی راه دارد، در تولد تکامل یافته ولی ممکن است این مسیر خوب باز نباشد و اشک در چشم باقی بماند ولی به علت ترشح نشدن اشک در چند هفته اول تولد ممکن است به این امر توجه نشود و در ماه های بعد از تولد متوجه آن شویم. والدین می توانند با مالش این مسیر خروجی اشک که از فضای بین چشم و بینی از بالا به پایین به طرف بینی پیش می رود، با مالیدن انگشت یا که از بالا به پایین به باز شدن و به جریان افتادن این مسیر خروجی اشک کمک کنند.یک نوزاد نارس با وزن کم (حدود ۱۵۰۰گرم و سن کمتر از ۷ماه جنینی) حتما باید به وسیله چشم پزشک متخصص بررسی شود، به دلیل اینکه تکامل شبکیه تا تولد کامل نیست و تولد زودرس باعث تشکیل بافت ها و عروق غیرطبیعی در سطح شبکیه می شود که نهایتا می تواند به خون ریزی و کنده شدن شبکیه منجر شود. توسط درمان لیزری می توانیم از این گونه عوارض جلوگیری نماییم.

والدین باید به هر عارضه و هر نوع امر غیرطبیعی در چشم های نوزاد و فرزند خود توجهی خاص و دقیق داشته باشند، چرا که اکثر این عوامل در صورت تشخیص به موقع قابل پیشگیری و حتی درمان است.در شش ماه اول، توانایی بینایی نوزاد بسیار رشد می‌کند و در این زمان شروع به شناخت بسیاری از چیزهایی می‌کند که می‌بیند. طی رشد کودک، نوزاد به تدریج می‌آموزد اشیائی را که می‌بیند از هم تشخیص دهد و کم‌کم یاد می‌گیرد کاری در مورد اشیایی که می‌بیند، انجام دهد.نوزاد در روزهای نخست هر چهره، شیء یا تصویر دارای الگوی مو، چشم و دهان را بررسی می‌کند و طولی نمی‌کشد که کودک چهره‌های واقعی را از تصاویر ساختگی تشخیص می‌دهد. در سه ماهگی نوزادان نه تنها چهره‌های واقعی را از تصاویر دروغین تشخیص می‌دهند بلکه شروع به تمایز آنها از یکدیگر، به‌خصوص چهره‌های آشنا از بیگانه می‌کنند. در هفته اول زندگی وضعیت جمع‌شدگی نوزاد دامنه دید او را محدود می‌کند اما در این سن اگر اشیاء در فاصله ۲۰ سانتیمتری دید نوزاد قرار گیرد، می‌تواند چشم‌های خود را بر آن شیء متمرکز کرده و توجه خود را با حرکات بدن نشان دهد.

نخستین ماه زندگی

در اولین ماه بعد از تولد بینایی نوزاد دچار تغییرات بسیاری خواهد شد. کودک در هنگام تولد دارای دید جانبی است (توانایی دیدن اطراف) ولی به تدریج می‌تواند توانایی تمرکز نگاه به نزدیک و به یک نقطه از مرکز دامنه دید را به دست آورد. کودک علاقه دارد به اشیائی که در فاصله ۲۰ تا ۳۸ سانتیمتری مقابل چشم او قرار دارد، نگاه کند. کودک در یک ماهگی این توانایی را کسب می‌کند که به مدت کوتاهی به اشیائی که در فاصله ۹۱ سانتیمتری او قرار دارند، چشم بدوزد و آنها را تماشا کند. کودک در همین زمان می‌آموزد اشیاء متحرک را با چشمان خود تعقیب و ردیابی کند.

نوزادان در هنگام تولد نسبت به نور تند به شدت حساس هستند و مردمک چشم خود را برای جلوگیری از ورود نور زیاد به داخل چشم تنگ می‌کنند. در هفته دوم تولد، مردمک چشمان نوزاد شما رشد بیشتری می‌کند و به او امکان می‌دهد که دامنه وسیع‌تری از روشنایی و تاریکی را تجربه کند. هنگامی که ناحیه رتین چشم (قسمت حساس به نور در عقب کره چشم) تکامل می‌یابد، توانایی کودک در دیدن و شناخت نقش و نگارها بیشتر می‌شود.

هر میزان کنتراست و تضاد یک تصویر بیشتر باشد، توجه کودک را بیشتر به خود جلب می‌کند. به همین دلیل عکس‌های سیاه و سفید توجه کودک را جلب می‌کند. تا حدود چهار ماهگی حس تشخیص رنگ‌ها کامل نیست. در این زمان اگر دو رنگ نزدیک به هم را به او نشان دهیم، به عنوان مثال آبی و فیروزه‌ای، کودک واکنش متفاوتی را نشان نمی‌دهد.

یک تا چهار ماهگی

در یک ماهگی کودک هنوز قادر نیست اشیاء را در ۳۰.۵ سانتیمتری یا کمی بیشتر به طور واضح ببیند اما می‌تواند مواردی مثل گوشه‌های تخت خود (زمانی که در آن قرار دارد) یا اسباب‌بازی‌هایی را که روی ریل حرکت می‌کنند یا بالای تختش آویزان و متحرک هستند، مشاهده کند. در این زمان کودکان به تماشای چهره بزرگ‌ترها بسیار علاقمند می‌شوند و در بیشتر مواقع به چشمان افراد بزرگ‌تر زل می‌زنند.

در هفته‌های آغازین تولد حرکت ردیابی چشم به دشواری صورت می‌گرفت و اگر یک توپ یا اسباب‌بازی را نزدیک صورت یا سر کودک به حرکت درمی‌آوردیم، نمی‌توانست نگاه خود را با آن حرکت تطبیق دهد. در دو ماهگی که بین حرکات دو چشم هماهنگی و همکاری بیشتری ایجاد می‌شود، می‌تواند همزمان هر دو چشم را بر یک شیء متمرکز کند. افزایش هماهنگی در دو چشم می‌تواند عمق نگاه کودک را که برای ردیابی اشیاء متحرک لازم است نیز افزایش دهد.

در سه ماهگی کودک با کنترل دست‌های خود قادر است به اشیائی که در جلو یا بالای سر او در حرکت هستند، ضربه وارد کند. زمان و تمرین بیشتری برای کودک لازم است تا هماهنگی دقیق‌تری بین بینایی و حرکات دست ایجاد شود.

تشخیص رنگ‌ها نیز در همین زمان شکل می‌گیرد. در یک ماهگی کودک نسبت به درخشش رنگ‌ها واکنش نشان می‌دهد. در نتیجه، ترجیح کودک تماشای اشکالی با رنگ‌های نارنجی، قرمز، سیاه و سفید است. در حدود دو ماهگی نوباوگان می‌توانند همچون بزرگسال‌ها روی اشیاء متمرکز شده و رنگ‌ها را تشخیص دهند. در حدود چهار ماهگی در نهایت کودک نسبت به طیف کامل رنگ‌ها و تفاوت جزئی آنها حساسیت نشان می‌دهد.

همچنان که قدرت بینایی نوزاد افزایش می‌یابد، به طور طبیعی به دیدن موادی که جذابیت بیشتری دارند، متمایل می‌گردد. در حدود یک ماهگی نقش و نگارهای مورد علاقه کودک تصاویر خطی ساده همانند خطوط بزرگ و صفحه شطرنج بود و در سه ماهگی به بعد به دیدن تصاویر حلقوی‌شکل علاقه نشان می‌دهد از جمله چهره انسان.

در پایان این دوره کودک باید قادر باشد:

به صورت ارادی به صورت دیگران نگاه کند.

با چشم‌های خود اشیاء را تعقیب کند.

اشیاء و اشخاص آشنا را از فاصله نه چندان دور شناسایی کند.

بین حرکات دست‌ها و چشم‌هایش هماهنگی دیده شود.

نکاتی برای والدین

در ماه اول شما می‌توانید با انجام تمرین‌هایی به کسب مهارت و توانایی نوزاد خود در زمینه ردیابی اشیاء با چشمانش کمک زیادی کنید. به طور مثال می‌توانید صورت خود را در مقابل صورت کودک قرار دهید و سرتان را به آرامی بالا و پایین ببرید.

نوزاد در یک ماهگی علاقه زیادی به تصاویر متضاد و با کنتراست بالا دارد. از این جهت نشان دادن تصاویر متضاد چون صحنه‌های سیاه و سفید و صحنه‌هایی با خطوط مستقیم و شکسته می‌تواند به توانایی بینایی نوزاد کمک شایانی کند.

راه دیگر تقویت علاقه دیداری در شیرخوار، بردن او به خارج از منزل، به خیابان، فروشگاه یا گردش خارج از شهر است. سعی کنید کودک را به نقاطی ببرید و چیزهایی را نشانش دهید که قبلاً آن را ندیده است و نام هر آنچه را که می‌بیند بلند به زبان بیاورید.