زجاجیه چشم

زجاجیه مادهٔ ژله‌ای و شفافی است که فضای پشت عدسی چشم را پر کرده است؛ و توسط برخی از سلول‌های شبکیه تولید می‌شود. این ماده ۹۰٪ حجم چشم را تشکیل می‌دهد و ۹۵٪ ترکیب آن آب، و باقی انواع نمک‌ها و گلوکز است. ضریب شکست زجاجیه ۱٫۳۴ است.زجاجیه باعث حفظ شکل کروی چشم می‌شود، و همراه با زلالیه فشار درون چشم را ثابت نگاه می‌دارد. به علاوه، زجاجیه لایهٔ نازک شبکیه را بر روی مشیمیه فشار می‌دهد و آن را در جای خود ثابت می‌کند. همچنین، زجاجیه با جذب بخشی از پرتوهای فرابنفش، از شبکیه محافظت می‌کند.مایع زجاجیه، دارای ترکیبی مشابه مایع نخاعی و سرم است و در عین حال پس از مرگ از آلودگی‌های خون، باکتری‌ها و اتولیز جسد، نسبتا مصون است. مایع زجاجیه به ویژه به علت نمونه‌گیری ساده و بدون نیاز به کالبدگشایی از نمونه‌های مورد توجه در پزشکی قانونی‏ است.سطح پتاسیم زجاجیه در کودکان بسیار سریع‌تر از بالغین افزایش‏ می‌یابد، به همین علت تعیین زمان مرگ در کودکانی که با استفاده از منحنی‌های بالغین انجام گرفته باشد، بیش از زمان مرگ واقعی آنها است.بیشتر زجاجیه (Vitreous Humor) از آب (99%) تشکیل شده است و دو سوم حجم و وزن چشم را تشکیل می دهد. زجاجیه یک ماده شفاف بدون رگ ژل مانند است که اتاقک خلفی چشم را پر کرده است (حفره پشت عدسی تا شبکیه).

وظیفه زجاجیه عبارتست از:

شفاف و تمیز کردن مسیر بینایی

ساختار و شکل دهی به چشم

زجاجیه چیست؟

زجاجیه مایع شفاف و بی رنگی است که فضای بین عدسی و شبکیه چشم را پر کرده است، 99% محتوای آن آب است و باقیمانده این ترکیب شامل کلاژن، پروتئین ها، نمک و قند است. علیرغم نسبت آب به کلاژن این ماده، زجاجیه یک ماده یکنواخت مثل ژله است.

نقش زجاجیه چیست؟

زجاجیه نقش مهمی در حفظ چشم دارد. بیشتر از همه، شکل کره مانند چشم توسط زجاجیه حفظ می شود. همچنین سطح تماس با شبکیه است. فشار موجود در زجاجیه موجب می شود که شبکیه در جای خود نگهداری شود.

زجاجیه و بالا رفتن سن

همانطور که سن بالا می رود، زجاجیه رقیق تر می شود و بیشتر شبیه به یک ظرف ژلاتین بریده می شود. بخشی از مخلوط کلاژن و پروتئین سفت می شود و همانند سفیده تخم مرغ می شود. این ذرات سفید در داخل زجاجیه مانده و روی شبکیه سایه می اندازند. این تغییرات را "مگس پران floaters))" می گویند که به صورت پرش یا لکه دیده می شوند و ممکن است به اشکال مختلف دیگری باشد که در گوشه چشم دیده میشود.

فشار داخل چشم

زلالیه مایعی است که بطور مداوم تشکیل و تخلیه می شود و فشار داخل چشم را حدود 15 میلی متر جیوه حفظ می کند. زجاجیه کاملا شفاف است، ماده ای فوق العاده غلیظ است و بازتولید نمی شود. در جوانان زجاجیه غلیظ بوده و با بالا رفتن سن رقیق تر می شود.

در ساده ترین تقسیم بندی، چشم به سه بخش تقسیم می شود: اتاقک قدامی، اتاقک زجاجیه و اتاقک خلفی. اتاقک زجاجیه در پشت کره چشم قرار گرفته است. این بزرگترین اتاقک چشم بوده و حدود 80% فضای چشم را اشغال می کند.

«مگس‌پران» چشم‌ها در سایه کدورت زجاجیه

مگس‌پران و جرقه از شایعترین عوارض چشمی هستند که لازم است بیمار بلافاصله پس از بروز نخستین علامت به پزشک مراجعه کند.

این دسته از بیماران با شکایت وجود جسم خارجی در چشم به پزشک مراجعه می‌کنند که اظهارات بیماران بنا بر فرهنگ آنها متفاوت است برخی از آن به بال مگس تعبیر می‌کنند و برخی از وجود نقاط روشن و شناور شکایت دارند.

 مگس‌پران در حقیقت سایه کدورت‌های موجود در مایع زجاجیه است که روی شبکیه می‌افتد و به صورت یک سایه تیره دیده می‌شود. این کدورت‌ها ممکن است ناشی از چسبندگی و ضخیم شدن رشته‌های زجاجیه، جمع شدن سلول‌های التهابی در زجاجیه و یا خونریزی داخل چشمی باشد.

این عارضه در افراد بالای 60 سال، افراد نزدیک‌بین شدید با شماره‌های چشمی بالای 6، افراد با سابقه جراحی چشم یا التهابات چشمی شایع است،  جرقه نیز عارضه دیگری است که در چشم پزشکی به احساس وجود نور در میدان بینایی گفته می‌شود. با افزایش سن رشته‌های زجاجیه ضخیم‌تر می‌شود و به هم چسبندگی پیدا می‌کنند و این رشته‌ها باعث کشیدگی پرده شبکیه شده و واکنش آن در مغز جرقه‌های نوری است.در بیماران جوان با شکایت مگس‌پران مشکل خاصی ایجاد نمی‌شود،برخی اوقات مگس‌پران در سالمندان به صورت حاد و ناگهانی و به همراه جرقه زدن است که باید جدی گرفته شود و با مرجعه به چشم پزشک شبکیه معاینه شود تا از سوراخ نبودن شبکیه اطمینان حاصل شود.در مواردی زجاجیه از بخش خلفی جدا و به جلو رانده می‌شود، در این حالت علاوه‌ بر ایجاد مگس‌پران سوراخ‌شدگی ایجاد می‌شود.ضربه  از دیگر علل عرضه مگس‌پران چشمی به‌همراه جرقه برشمرد این مشکل می‌تواند در نخستین هفته‌های پس از وارد شدن ضربه حادث شود اما ترزیق داخل چشمی برخی داروها نظیر تریامسینولون هم علت دیگری برای این عارضه است. خونریزی شبکیه و زجاجیه را از دیگر مشکلات شایع چشمی دانست در این عارضه خونریزی شبکیه به همراه نشت آن به بخش ژلاتینی چشم(زجاجیه) رخ می‌دهد که می‌تواند به علت انسداد وریدی باشد که با کاهش فشار خون و کنترل فشار داخل چشمی از بروز آن پیشگیری کرد.دیابت را سر دسته علت‌های خونریزی‌های شبکیه برشمرد ودیابت باعث خونریزی شبکیه شده و با گسترش آن قدرت بینایی فرد از بین می‌رود علت برخی از خونریزی‌ها ابتلاء به بیماری‌های قلبی است که یک لخته آمبولی چشمی می‌شود.

مصرف برخی داروها، ضربه، تروماهای جراحی‌های مغز و اعصاب، پانکراتیت(التهاب پانکراس)، کودک‌آزاری و پرتاب کردن کودک به سمت بالا را از دیگر علل خونریزی شبکیه دانست و در بیماران مبتلا به عارضه پرفشاری خون و دیابت برای جلوگیری این مشکل معاینات روتین و دوره‌ای چشم توصیه می‌شود.

 در عارضه مگس‌پران بیمار باید بلافاصله پس از بروز نخستین علامت به پزشک مراجعه کند سپس دو هفته بعد با ذکر علائم هشداردهنده نظیر کاهش دید، اختلال در میدان بینایی و یا بروز سایه در گوشه چشم و جرقه زدن مجدداً معاینه شود.

 معاینه هر دو تا سه ماه و سپس هر شش تا 12 ماه توصیه می‌شود چنانچه فرد دچار سوراخ‌شدگی یا پارگی باشد در مراحل اولیه با لیرز قابل درمان است اما در موارد پیشرفته‌تر به جداشدگی شبکیه منجر می‌شود.

 جداشدگی شبکیه را از دیگر عوارض چشمی دانست  جدا شدگی پرده شبکیه در واقع به معنای جدا شدن لایه‌های عصبی حساس شبکیه از لایه رنگدانه‌دار شبکیه است (که مسوول تغذیه و متابولیسم شبکیه می‌باشد). از آن جا که این عارضه در صورت عدم درمان مناسب باعث کاهش شدید بینایی می شود تشخیص و درمان سریع آن اهمیت فراوانی دارد.

با اشاره به وجود سه علت برای عارضه جداشدگی شبکیه از چشم : 

• نوع اول که شایعترین شکل جدا شدگی شبکیه است بر اثر ایجاد سوراخ در شبکیه پدید می آید، به این صورت که پس از ایجاد سوراخ در شبکیه، زجاجیه که حالت آبکی پیدا کرده از راه سوراخ به پشت شبکیه نفوذ می‌کند و آن را از لایه‌های خارجی‌تر جدا می کند.
• نوع دوم که جدا شدگی کششی نام دارد وقتی اتفاق می‌افتد که رشته‌های زجاجیه یا بافت‌های غیر طبیعی از سمت داخل شبکیه را تحت کشش قرار دهند و آن را از روی بافت های زیرین بلند کنند. این حالت بیشتر در افراد دیابتی اتفاق می‌افتد.
• نوع سوم جداشدگی شبکیه که چندان شایع نیست بر اثر تراوش یا ترشح غیر طبیعی مایع در حد فاصل شبکیه و بافت های زیرین اتفاق می‌افتد. این حالت معمولاً ناشی از التهاب، خونریزی یا توده‌های غیر طبیعی داخل چشم است و به ندرت بصورت خود به خودی اتفاق می‌افتد.

سن، نزدیک‌بینی شدید، سابقه جراحی چشمی، دیابت، سابقه خانوادگی جداشدگی شبکیه، ضربه شدید به سر، بیماری التهاب یا تومور داخل چشمی از عمل عارضه جداشدگی شبکیه است.

جدا شدگی پرده شبکیه می‌تواند علائم مختلفی را ایجاد کند، گفت: دیدن جرقه های نور در میدان بینایی، دیدن اجسام شناور در جلوی چشم که ممکن است به صورت مگس پران، لکه‌های تاریک یا تار عنکبوت دیده شود، تغییر شکل و کج و معوج شدن اشیاء مثل وقتی که فرد از پشت یک شیشه موجدار به چیزی نگاه می کند، احساس وجود پرده یا سایه در جلوی چشم و کاهش دید ناگهانی از علائم جداشدگی پرده شبکیه است.