درمان انواع آسیب های زجاجیه

زجاجیه بخشی از چشم انسان است که در قسمت مرکزی چشم قرار دارد. زجاجیه بزرگترین ساختار درون چشم است، اما با توجه به شناختی که ما از ترکیب مولکولی زجاجیه داریم، ساختار سوپر مولکولی و فیزیولوژی آن از هر بخش دیگری در چشم کمتر است. زمانی که جوان هستیم، زجاجیه چشم به صورت یک ژل آبکی است. همانطور که بزرگتر می‌شویم، در چشم‌های نزدیک بین، این ژل بیشتر به حالت مایع درمی‌آید. زجاجیه‌ی چشم یک ژل شفاف است که در قسمت خلفی چشم و بین عدسی چشم قرار دارد. در ابتدا نور از طریق قرنیه به داخل مردمک و عدسی چشم وارد می‌شود و از طریق زجاجیه به شبکیه منتقل می‌شود. ترکیبات زجاجیه شامل موارد زیراست :

آب (99٪)،

شبکه‌ی فیبرهای کلاژن،

مولکول‌های بزرگ اسید هیالورونیک،

سلول‌های محیطی (هیالوسیت‌ها)

نمک‌های غیرآلی

شکر

اسید اسکوربیک

شناخت انواع آسیب های زجاجیه

هیچ عضو دیگری در داخل چشم به اندازه زجاجیه فضا اشغال نکرده است. حرکات چشم باعث وارد شدن نیروی دائمی می‌شود که با توجه به سن، ترکیب و ساختار آن متفاوت است. نقش آن در فیزیولوژی و پاتوفیزیولوژی چشم، حائز اهمیت است، اما بررسی آن به دلیل ماهیت شفافی که دارد خیلی پیچیده است. مایع شدن زجاجیه و جدا شدن زجاجیه خلفی عواقب بسیار مهمی برای سلامت چشم و بیماری های مرتبط با آن دارد. با تکامل روش های درمانی و اصلاح ساختار داخل چشم، میزان نابینایی کاهش پیدا کرده است. شاید در آینده، زجاجیه با استفاده از دارو درمان شود، موفقیت این روش بستگی به درک کافی از نقش فیزیولوژیکی و پاتولوژیکی آن در اختلالات مربوط زجاجیه –شبکیه دارد.

قسمت های مختلف زجاجیه چیستند؟

زجاجیه قدامی (در جلوی چشم درست پشت عدسی)، از عدسی محافظت می‌کند و به عملکرد آن هنگام خواندن کتاب کمک می‌کند. مایع زجاجیه حاوی آنتی اکسیدان است که از عدسی در برابر اکسیژن محافظت می‌کند و آب مروارید را کاهش می‌دهد. زجاجیه خلفی یا پشتی، مجاور شبکیه است و در نقاط خاصی به شبکیه متصل شده است. شبکیه، بافت دریافت کننده نور است و در داخل چشم قرار دارد. زجاجیه و شبکیه بیشتر در "پایه زجاجیه" به یکدیگر چسبیده‌اند. پایه زجاجیه در قسمت پیشین شبکیه ، یعنی درست در پشت عنبیه واقع شده است. در اغلب موارد، شبکیه و زجاجیه حتی پس از جداشدگی زجاجیه خلفی از هم جدا نمی‌شوند. در چنین شرایطی است که پارگی شبکیه اتفاق می‌افتد و گاهی اوقات منجر به جداشدگی شبکیه و کوری می‌شود.

وظیفه زجاجیه چیست؟

هدف اصلی از ساختار زجاجیه این است که شفافیت مرکز چشم حفظ شود تا نور بتواند به شبکیه برسد و بینایی اتفاق بیافتد. ژل و مایع آن کمک می‌کند تا اکسیژن و مواد مغذی از قسمت جلوی چشم به پشت چشم جریان پیدا کند. در افراد جوان، ساختار زجاجیه، شوک ناشی ازحرکت چشم, حرکت سر و کارهای فیزیکی بدن را جذب می‌کند. همچنین زجاجیه غنی از آنتی اکسیدان است و از قسمت‌های مختلف چشم محافظت می‌کند. امروزه از زجاجیه به عنوان منبع جذب دارو استفاده می‌شود که با تزریق دارو به این قسمت از چشم بیماری‌های مختلف ماکولا(قسمت حساس به نور شبکیه) و شبکیه درمان می‌شود. به طور مثال، اغلب "ضد فاکتور رشد اندوتلیال عروقی"(anti-VEGF) و استروئیدهای مختلف را برای درمان تخریب ماکولا یا رتینوپاتی دیابتی تزریق می‌کنیم.

برخی از مشکلات زجاجیه عبارتند از:

ناهنجاری‌های مادرزادی ساختار زجاجیه

ناهنجاری های تکثیر سلولی زجاجیه جنین نوعی اختلال مادرزادی است که با تاخیر در رشد بافت‌ها و عروق خونی جنین اتفاق می‌افتد. در طول دوره قبل از زایمان عروقی که بین ساختار زجاجیه هستند (عروق گالیانوئیدیا و زیر شاخه‌های آن) در زمان تولد، رشد معکوس دارند. در بعضی موارد، به هر دلیلی، در غشای زجاجیه باقی می‌ماند، که ممکن است به صورت رشته‌های نازک یا غشای محکم در بیایند. این روند همیشه یک طرفه است. معمولا این رشته‌ها از نقطه کور به داخل ساختار زجاجیه حرکت می‌کنند. در معاینه مردمک چشم کودک، شیری رنگ است. این وضعیت ممکن است با کوچک شدن کره چشم و لوچی چشم همراه باشد. عدسی هم از لحاظ اندازه کاهش می‌یابد. یک سری رشته‌ها اطراف عدسی قرار دارند که مفصل گرداننده چشم نامیده می‌شوند. عروق مفصل گرداننده چشم معمولا با ساختارهای پرزی شکل احاطه می‌شوند. در مرحله بعدی این فرآیند، عدسی چشم به تدریج ابری و متورم می‌شود، گاهی اوقات به حدی افزایش می‌یابد که به قرنیه می‌رسد. همزمان با این اتفاق قرنیه هم ابری می‌شود. گلوکوم (آب سیاه) ایجاد می‌شود و سرانجام عملکرد زجاجیه با مشکل مواجه می‌شود. درمان اولیه هایپرپلازی زجاجیه و تشخیص زود هنگام این ناهنجاری بسیار مهم است چرا که زمان صرف شده برای از برداشتن عدسی و مفصل گرداننده کره چشم، موجب حفظ بینایی فرد می‌شود.

باقی مانده سرخرگ هیالوئید

این ناهنجاری به علت اختلال رشد معکوس سرخرگ هیالوئید در دوره جنینی ایجاد می‌شود. در ساختار زجاجیه رشته‌ای (طناب)، دیده می‌شود که از نقطه کور به عدسی چشم می‌رود. اغلب اوقات باقی مانده سرخرگ در قسمت های قدامی و خلفی را نمی‌توان به طور کامل مشاهده کرد. در چنین مواردی، سرخرگ به شکل مارپیچ یا طناب است، که به طور آزادانه در ساختار زجاجیه شناور می‌شود. معمولا، باقی مانده‌های سرخرگ هیالوئید در چشم افراد جوان هستند و با افزایش سن، این سرخرگ ها حل خواهند شد. به احتمال خیلی کم, باقی مانده های سرخرگ هیالوئید در لایه ای از بافت همبند پیچیده می‌شوند و موجب بروز اختلالات زیادی در بینایی افراد می‌شود.

سندروم آکوستیک مغزی چشم

سندروم آکوستیک مغزی چشمی یا بیماری "نوری" ناهنجاری مادرزادی است که از پیشرفت ضایعات ترکیبی اندام های بینایی، شنوایی و عقب ماندگی ذهنی تشخیص داده می‌شود. بیمار از وجود این ناهنجاری در هر دو چشم رنج می‌برد. ممکن است توده تومور در عدسی ایجاد شود و جدا شدگی مادرزادی شبکیه پیش ‌آید. به تدریج آسپتیک رخ می‌دهد (بدون وجود فلور باکتریایی)، یووییت با خونریزی داخل زجاجیه همراه می‌شود و عدسی کدر می‌شود(آب مروارید). با گذشت زمان، آتروفی کره چشم، تاری قرنیه رخ می‌دهد. بینایی از بین می‌رود این بیماری با عقب ماندگی ذهنی و کاهش شنوایی همراه است.

بیماری‌های دژنراسیون ساختار زجاجیه چشم

اکثر بیماری‌های ساختار زجاجیه به خودی خود ایجاد نمی‌شوند و به علت قرار گرفتن در معرض مشکلات ساختارهای زیرین چشم به وجود می‌آیند. بیماری های التهابی کوروئید ,شبکیه، خونریزی بر ترکیب بیوشیمی ساختار زجاجیه تاثیر می‌گذارند. ساختار کلوئیدی زجاجیه می‌شکند و در اشکال و اندازه‌های مختلف ابری می‌شود. کدورت زجاجیه ممکن است به شکل رشته‌ای یا دانه‌ای باشد.

کدورت زجاجیه

گاهی اوقات تخریب زجاجیه با کدورت ژل شفاف ایجاد می‌شود. جدی ترین فرآیندهای تخریب کننده(دژنراسیون)، جداسازی و کوچک شدن ساختار زجاجیه است. همزمان عملکرد بینایی نیز به شدت مختل می‌شود.

انگل زجاجیه

گاهی اوقات انگل موجب ایجاد ضایعه در زجاجیه چشم می‌شود. این ضایعه ناشی از کرم های نواری گوشت خوک است که از طریق جریان خون از معده وارد زجاجیه می‌شود.درمان این بیماری جراحی است. این عمل جراحی باید هر چه سریع تر انجام شود، هر چه زمان بیشتری طول بکشد تا انگل در ساختار زجاجیه پیدا شود باعث از دست رفتن بیشتر بینایی می‌شود.

علل آسیب دیدن زجاجیه

علل آسیب دیدن زجاجیه تغییرات مرتبط با پیری یا دژنراسیون(تحلیل رونده) است. ساختار زجاجیه یک توده ژل شفاف بی رنگ با ساختار فیبری نازکی است که دو سوم از فضای داخل چشم را در پشت عدسی را پر میکند. با افزایش سن فشرده و منقبض می‌شود و باعث جداشدگی زجاجیه از شبکیه می‌شود و آب مروارید شناوری روی چشم ایجاد می‌شود که سایه آن روی شبکیه می‌افتد و بیمار احساس می‌کند که این ها در جلوی چشم شناور هستند. گرچه این اجسام شناور آزاردهنده هستند اما هیچ مشکل جدی برای سلامتی فرد ایجاد نمی‌کنند. البته به غیر از مواردی که آنها به صورت توده‌ی بزرگ و ناگهانی ظاهر می‌شوند. علت بروز چنین مواردی ناشی از خونریزی جزیی داخل زجاجیه است که به دلیل پارگی شبکیه رخ داده است.

علائم

آسیب به زجاجیه با نقاط تاریک کوچک، دسته‌های نقطه ای، شبکه‌ای و یا رشته‌های شناور در مقابل چشم ظاهر می‌شود. وقتی که در پس زمینه روشن قرار می‌گیرند، بیشتر مشخص می‌شوند. وقوع و شدت آنها متغیر است، گاهی اوقات تقریبا غیرقابل تشخیص هستند، در بعضی مواقع خیلی آزار دهنده هستند و تا وقتی برطرف نشده‌اند مانع از بینایی فرد می‌شوند.

بررسی

پزشک قسمت داخلی چشم را با استفاده از:

اسلیت لامپ (میکروسکوپ مخصوص معاینه چشم)

اسلیت لامپ یک میکروسکوپ مخصوص معاینه چشم است که کمک می‌کند تمام قسمت های چشم به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد. این روش بدون درد است. شما در جلوی دستگاه می‌نشینید پیشانی و چانه خود را روی دستگاه می‌گذارید و پزشک هر دو چشم شما را معاینه می‌کند. گاهی اوقات باید از قطره چشم مخصوص گشاد شدن مردمک چشم استفاده کنیم تا مردمک بازتر شود. بلافاصله پس از معاینه (حداکثر چند ساعت) ممکن است به دلیل استفاده از این قطره به طور موقت دچار ضعف بینایی یا حساسیت بیشتر به نور شوید. بنابراین، ما به شدت توصیه می‌کنیم بلافاصله پس از معاینه رانندگی نکنید. با این حال، علائم ذکر شده پس از بین رفتن اثر دارو خود به خود برطرف می‌شوند.ممکن است به طور مستقیم یا غیر مستقیم با دستگاه افتالموسکوپ(دستگاه معاینه چشم) تحت معاینه قرار بگیرید. در هر دو مورد، این معاینه‌ی برای شما هیچ مشکل یا ناراحتی ایجاد نمی‌کند.

معاینه چشم به صورت مستقیم

 پزشک برای معاینه چشم به صورت مستقیم از یک دستگاه دستی استفاده می‌کند و نور را به داخل چشم شما می‌تاباند. در افتالموسکوپی غیر مستقیم، از یک دوربین دو چشمی که منبع نور دارد استفاده می‌کند.

معاینه چشم به صورت غیر مستقیم

در معاینه غیر مستقیم چشم پزشک از یک بیومیکروسکوپی مخصوص استفاده می‌کند تا پس زمینه چشم (شبکیه) را مورد بررسی قرار دهد. همچنین با استفاده از یک اسلیت لامپ و بدون درد، پزشک لنز افتالموسکوپ را در مقابل چشم شما نگه می‌دارد.

درمان محافظه کارانه

برای درمان غیر جراحی کدورت زجاجیه، پزشک قطره‌ی چشم حاوی ماده شیمیایی یدید پتاسیم را تجویز می‌کند که این قطره باعث تحریک و افزایش تغییرات متابولیک در ساختار زجاجیه می‌شود و قابلیت حلالیت لخته‌های خون را افزایش می‎دهد و لخته شدن خون را کاهش می‌دهد. بنابراین، کدورت زجاجیه را مهار می‌کند. با این وجود، استفاده طولانی مدت از یدید پتاسیم برای دریافت اثرات پایدارتر ضروری است. در غیر این صورت، خیلی موثر نیست.

درمان جراحی

عمل جراحی ویترکتومی(جراحی تخلیه چشم)

ویترکتومی یک روش جراحی است که ساختار زجاجیه یا کدورت غشاء با تخلیه زجاجیه درمان می‌شود. این جراحی تحت بیهوشی موضعی انجام می‌شود و دکتر تمام جراحی را زیر یک میکروسکوپ تحت نظر دارد. دستگاه‌ها از طریق ساختار مژکی به داخل چشم وارد می‌شود ، ساختار دایره ای در جلوی چشم موقعیت مناسب عدسی را تنظیم می‌کند. سپس زجاجیه آسیب دیده برداشته می‌شود و با تزریق یک محلول نمکی جایگزین می‌شود. دو روش جراحی استفاده می‌شود:

بخیه

در روش قبلی با استفاده از چاقو مخصوص جراحی در ساختار مژکدار یک برش 0.9-1 میلی متر داده می‌شود. زجاجیه آسیب دیده بیمار برش داده می‌شود و تخلیه می‌شود. حدود 30 تا 60 دقیقه طول می‌کشد. در نهایت زخم با بخیه‌های جذبی دوخته می‌شود.

ویتروکتومی بدون بخیه

ویتروکتومی بدون بخیه یک روش اقتصادی و منحصر به فرد است که تنها با توجه به علائمی که از قبل تعریف شده است، مثل برخی از انواع کدورت زجاجیه یا سوراخ ماکولا(یکی از مهم ترین اجزای شبکیه) انجام می‌شود. این جراحی بیشتر از یک ساعت طول نمی‌کشد. مزیت این روش دوره بهبودی خیلی ساده و سریع آن است چون برش‌ها کوچکتر از 0.8 میلی متر هستند پس نیازی به بخیه نیست. بنابراین، زمان توانبخشی پس از عمل جراحی کوتاهتر خواهد بود.جراحی به صورت سرپایی انجام می‌شود. درد با داروهای مسکن کاهش پیدا می‌کند. قرمزی و درد چشم چند روز پس از عمل کاهش می‌یابد. به توصیه‌های دکتر عمل کنید و از قطره‌های یا پمادهای تجویز شده استفاده کنید.

درمان کدورت زجاجیه با لیزرYAG

قطره چشم مردمک چشم بیمار را گشاد می‌کند و چشم را بی‌حس می‌کند. در نتیجه، یک لنز مخصوص بر روی چشم قرار می‌گیرد و پزشک با استفاده از لیزر کاتاراکت (کدورت ) زجاجیه را از بین می‌برد. جراحی به صورت سرپایی انجام می‌شود. تنها شرایط لازم برای انجام لیزر این است که کاتاراکت (کدورت) باید حداقل 3 میلی متر دورتر از شبکیه یا عدسی قرار داشته باشد.